Τα πρώτα χρόνια
Αφορμή για την ίδρυση του Μουσικού Λαογραφικού Αρχείου στάθηκε η πρώτη μεγάλης κλίμακας ηχογράφηση δειγμάτων μουσικής από διάφορες περιοχές του Ελληνισμού, βυζαντινών ύμνων, καθώς και δειγμάτων από κατά τόπους διαλέκτους και ντοπιολαλιές, η οποία πραγματοποιήθηκε το 1930-31.
Οι ηχογραφήσεις αυτές (μαζί με αντίστοιχες στη Ρουμανία και την Τσεχοσλοβακία) εντάσσονταν στο όραμα του Γάλλου γλωσσολόγου, μελετητή της φωνητικής και φιλέλληνα Hubert Pernot για την χαρτογράφηση του μουσικού και γλωσσικού φαινομένου στα Βαλκάνια.
Το εγχείρημα αγκαλιάστηκε ηθικά και υποστηρίχθηκε υλικά από την Κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου. Πλαισιώθηκε, δε, για την πραγματοποίησή του από σημαίνουσες προσωπικότητες της εποχής.
Καρπός των ηχογραφήσεων αυτών, οι οποίες πραγματοποιήθηκαν με εξοπλισμό και τεχνικούς του γαλλικού οίκου Pathé, ήταν εξακόσια περίπου τραγούδια, οργανικά κομμάτια και δείγματα λόγου που αποτυπώθηκαν σε 222 δίσκους γραμμοφώνου εκτός εμπορικής κυκλοφορίας. Ο αριθμός των ηχογραφήσεων ήταν πραγματικά εντυπωσιακός για τα τεχνολογικά και οικονομικά δεδομένα της εποχής.
Ο συντονισμός ανατέθηκε στην Μέλπω Μερλιέ, μαθήτρια και συνεργάτιδα του Pernot. Με τα δραματικά γεγονότα της Μικρασιατικής Καταστροφής και της Ανταλλαγής των Πληθυσμών να είναι ακόμα νωπά, η Μέλπω Μερλιέ συνειδητοποίησε την ανάγκη να δοθεί έμφαση στις μουσικές που έφεραν μαζί τους οι πρόσφυγες, πριν οι μνήμες τους, μοιραία, εξασθενήσουν στην νέα πατρίδα.
Η έρευνα που δρομολογήθηκε από τις ηχογραφήσεις αυτές και η ανάγκη για όσο το δυνατόν πιο συστηματική τεκμηρίωσή τους, αποτέλεσε την αφετηρία για τη δημιουργία του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών.
Με το Αρχείο συνεργάσθηκαν επιφανείς μουσικοί και μουσικολόγοι όπως ο Samuel Baud-Bovy , ο Νίκος Σκαλκώτας, ο Πέτρος Πετρίδης, ο Γεώργιος Πονηρίδης, ο Nικόλαος Xρυσοχοΐδης, η Aγλαΐα Aγιουτάντη, η Δέσποινα Μαζαράκη και αρκετοί άλλοι.
Μεταπολεμική περίοδος
Η ερευνητική δράση του Μουσικού Λαογραφικού Αρχείου συνεχίστηκε και εντάθηκε μετά τον Πόλεμο.
Έχοντας ως σύμμαχο την εξέλιξη των τεχνολογιών αποτύπωσης, το Μουσικό Λαογραφικό Αρχείο ηχογράφησε τραγουδιστές και μουσικούς απ’ όλες τις περιοχές του Ελληνισμού, μέσα από πλήθος ερευνητικών αποστολών.
Στόχος ήταν η σύσταση ενός «μουσικού χάρτη», με την αποτύπωση της μουσικής και λαογραφικής ιδιαιτερότητας της κάθε περιοχής, καθώς και η διερεύνηση των σχέσεων και αλληλεπιδράσεων με τις μουσικές άλλων περιοχών, τόσο της Ελλάδας, όσο και της ευρύτερης περιοχής των Βαλκανίων και της Μικράς Ασίας. Προς την κατεύθυνση αυτή κινήθηκε τόσο η πρωτογενής έρευνα του Αρχείου, όσο και η σύσταση μιας ιδιαίτερα πλούσιας και ενημερωμένης βιβλιοθήκης και ηχοθήκης, αποτελούμενης από δίσκους 78, 45 και 33 στροφών, κασέτες και CD.
Ψυχή του Μουσικού Λαογραφικού Αρχείου από το 1960, όταν άρχισε τις πρώτες του επιτόπιες έρευνες υπό την καθοδήγηση της Μέλπως Μερλιέ, ως τον θάνατό του, το 2023, υπήρξε ο μουσικολόγος Μάρκος Φ. Δραγούμης. Πέρα από τη βαθιά μουσική του κατάρτιση, ο Δραγούμης ήταν προικισμένος με την σχολαστικότητα και το μεθοδολογικό οπλοστάσιο των παλαιών λογίων, με τη ματιά του περιηγητή και την ενσυναίσθηση του ποιητή. Παρακολούθησε, αποτύπωσε, μελέτησε και προβληματίστηκε γύρω από τους μουσικούς και ευρύτερους κοινωνικοπολιτισμικούς μετασχηματισμούς της μεταπολεμικής Ελλάδας. Οι πολυάριθμες μελέτες του καλύπτουν ένα ευρύ γνωστικό φάσμα: από τις μουσικές της υπαίθρου ως τις αστικές λαϊκές μουσικές και την βυζαντινή μουσική.
Συνεργάτες του Μουσικού Λαογραφικού Αρχείου, από τη δεκαετία του 1980 κι εξής, υπήρξαν ο Λεωνίδας Εμπειρίκος, ο Θανάσης Μωραΐτης και η Κατερίνα Γεωργιάδου. Σημαντικότερος καρπός της συνεργασίας αυτής είναι η εκδοτική σειρά βιβλίων και δίσκων του Αρχείου.
Σήμερα
Σήμερα, το Μουσικό Λαογραφικό Αρχείο βασιζόμενο, αφ’ ενός, στην πλούσια κληρονομιά του και, αφ’ ετέρου, στις δυνατότητες που παρέχει η σύγχρονη τεχνολογία, φιλοδοξεί να συνεχίσει το έργο που έχει επιτελέσει ως τις μέρες μας προς την κατεύθυνση της διάσωσης-καταγραφής, διαφύλαξης-μελέτης, προβολής-διάχυσης των μουσικών παραδόσεων του Ελληνισμού, ενημερώνοντας και επεκτείνοντας αυτό το έργο ώστε να ανταποκριθεί στις προκλήσεις του 21ου αιώνα.
Προσωπικό Μουσικού Λαογραφικού Αρχείου:
Προϊστάμενος ΜΛΑ: Χάρης Σαρρής
Συνεργάτιδα ΜΛΑ: Κατερίνα Γεωργιάδου
